نوع: آموزش و اطلاع رسانی + مشارکت مستقیم در حفاظت

نقش موسسه حفاظت از محیط زیست قشم: پیشنهاد دهنده و مجری

حامیان و همکاران: دهیاری های محترم روستاهای گورزین، دهخدا، طبل، سهیلی و هفت رنگو، و همچنین: 

زمان: آذرماه 1398

شرح پروژه: بیشتر از ۱۰۰ گونه از انواع پرندگان در ذخیرگاه زیستکره حرا (تالاب خور خوران) واقع در شمال جزیره قشم در حال تغذیه، تولیدمثل و یا زمستان گذرانی مشاهده و شناسایی شده اند. این زیستگاه وسیع  ساحلی که با مساحت حدود 100.000 هکتار به عنوان بزرگترین پوشش درختان مانگرو در شمال غرب اقیانوس هند شناخته می شود بیش از 55 گونه از پرندگان آبزی و کنار آبزی را به طور فصلی و یا به طور دائم میزبانی می نماید که برخی از آنها همانند گیلانشاه بزرگ (Numenius arquata) و باکلان گلوسیاه (Phalacrocorax nigrogularis) در لیست قرمز گونه های در معرض خطر انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار گرفته اند. از این رو تالاب خورخوران از منظر بین المللی به عنوان یک "منطقه مهم دریایی برای پرندگان" _MIBA  (Marine Important Bird Area)_ و همچنین در منطقه خاورمیانه به عنوان یکی از زیستگاه های دارای تنوع بالای پرندگان (Megadiversity places) شناخته می شود ^(منبع). با این وجود، فعالیت های انسانی در حاشیه این تالاب بین المللی، به ویژه در حوزه توسعه اکوتوریسم، رشد فزاینده ای را در پیش گرفته و لذا آینده این میراث طبیعی گرانبها به رویکردی گره خورده که نسل های آینده در خصوص چگونگی بهره برداری از تالاب پیش خواهند گرفت. از این رو، چنانچه نسل های آینده ای که در حاشیه این تالاب بین المللی زندگی می کنند دانش و مهمتر از آن انگیزه کافی در خصوص حفاظت از تنوع زیستی آن را داشته باشند، روند توسعه در این اکوسیستم منحصر به فرد می تواند اصولی و بر پایه  سلامت تنوع زیستی و پایداری معیشت جوامع محلی آن صورت پذیرد. 

کودکان روستاهای حاشیه ذخیرگاه زیستکره حرا (تالاب خورخوران)، واقع در شمال جزیره قشم، در برنامه آموزشی که هدف آن آشنا نمودن وارثان فردای تالاب با اهمیت حضور پرندگان در طبیعت و چگونگی حفاظت از این مخلوقات منحصر به فرد بود شرکت نمودند. ما ابتدا با مشورت همکاران یک برنامه یک روزه را طراحی نمودیم، سپس شرکت کنندگان را به گروه‌های متعدد تقسیم کرده (هر گروه با ظرفیت حداکثر ۴۰ کودک) و سپس برنامه را برای هر یک از  گروه ها در یک روز مجزا اجرا نمودیم. هدف ایجاد یک فضای آموزشی قابل مدیریت بود به طوری که هر پنج کودک به طور تمام وقت تحت نظارت یک تسهیلگر  قرار داشتند، و همچنین هر کودک از زمان کافی برای کار با ادوات پرنده نگری همچون دوربین دوچشمی و اسکوپ برخوردار بود.

برای دستیابی به این هدف مهم، موسسه حفاظت از محیط زیست قشم در هفته پایانی آذرماه 1398، با هدف ایجاد انگیزه در کودکان برای حفاظت از تنوع زیستی، به ویژه تنوع پرندگان در منطقه تالاب خورخوران، برنامه آموزشی را با شعار "از پرندگان جزیره قشم حفاظت کنیم" برگزار نمود. در این برنامه آموزشی که با همکاری و حمایت انجمن بین المللی پرنده شناسی خاورمیانه (Ornithological Society of the Middle East)، موسسه آموزشی مشق آفرینش، اداره کل محیط زیست استان هرمزگان و همچنین جمعی از پرنده شناسان و تسهیلگران(*) متخصص در امر آموزش مسائل محیط زیستی به کودکان برگزار گردید، کودکان دبستانی روستاهای گورزین، دهخدا، طبل، سهیلی و هفت رنگو با شرکت در یکسری برنامه های عملی، با پرندگان تالاب خورخوران و  همچنین اهمیت آنها در حفظ سلامت تالاب و معیشت مردم منطقه آشنا شدند.

(*) برای معرفی همکارانی که در این برنامه آموزشی در کنار کودکان حضور داشتند، ما عمدا به جای واژه "مربی" از واژه "تسهیلگر" استفاده می نماییم! دلیلش آن است که باور داریم برای ایجاد ارتباط بین طبیعت و کودک در یک محیط طبیعی نیازی به تعلیم و تربیت نیست، بلکه روح بزرگ کودکان خود تشنه برقراری چنین ارتباط پاک و زیبایست. از این رو همکاران ما در این برنامه آموزشی با کمک به کودکان در  فعالیت های عملی تنها فرایند ایجاد چنین ارتباطی را تسهیل می نمودند.

پرنده نگران کوچک

 در این برنامه آموزشی کودکان شخصا کار با دوربین دوچشمی و اسکوپ پرنده نگری را تجربه نمودند. پرنده نگران کوچک در این فعالیت عملی توانستند پرندگان محیط پیرامون خود را از فاصله نزدیکتری مشاهده نموده و با رفتار آنها آشنا شوند. 

برای هریک از کودکان شرکت کننده این فرصت فراهم شد تا با راهنمایی تسهیلگرانی که تجربه کار با کودکان را داشتند بتوانند شخصا با دوربین دوچشمی کار کنند و حیات وحش محیط پیرامون خود را از فاصله نزدیکتری مشاهده و رفتار آنها را بررسی نمایند.

خانه ای برای گنجشک ها

برخی از گنجشک سانان، همانند گنجشک خانگی (Passer domesticus) به قدری برای ساخت لانه به سوراخ ها و منافذ موجود در ساختمان های ساخته شده توسط انسان ها وابسته شده اند که به ندرت می توان آشیانه آنها را در فضاهای طبیعی مشاهده نمود. از این رو در این برنامه آموزشی، کودکان با کمک تسهیلگران اقدام به ساخت لانه های چوبی برای گنجشک سانان نمودند. قطعات این لانه ها پیشتر توسط یک نجار قشمی تهیه و برش خورده بودند و کودکان در گروه های پنج نفره با کمک تسهیل گران آشیانه ها را سر هم نموده و سپس آنها را بر روی درختان و دیوارهای خانه های روستایی نصب نمودند. تنها چند روز بعد از اتمام پروژه تصاویری به دستمان رسید که نشان می داد آشیانه ها توسط گنجشک ها مورد استفاده قرار می گیرند. این لانه هایی چوبی نه تنها آشیانه ای برای گنجشک ها شدند، بلکه این فرصت را برای کودکان قشمی فراهم نمودند که حس زیبای دوستی با حیات وحش را تجربه نمایند. 

کودکان در یک فعالیت مشارکتی قطعات چوبی که طبق استانداردهای علمی موجود برای ساخت لانه گنجشک سانان برش خورده و آماده شده بودند را به یکدیگر متصل نموده و لانه هایی چوبی را تهیه کردند. این لانه ها سپس در اختیار کودکان قرار گرفت تا آنها را با کمک والدین خود بر روی دیوار منازل و درختان روستا نصب نمایند و بدین ترتیب فرصت آشنایی با رفتار لانه سازی پرندگان را پیدا نموده و همچنین بتوانند رابطه نزدیکتری با حیات وحش محیط پیرامون خود پیدا نمایند.  

تنها چند روز پس از نصب لانه های چوبی ساخته شده توسط کودکان بر روی درختان و دیوار منازل روستاهای حاشیه تالاب خورخوران، این تصویر (که توسط یک تلفن هوشمند گرفته شده است) از روستای دهخدا به دستمان رسید. چه چیزی می توانست بیش از این خوشحالمان کند!؟

وارثان فردای تالاب، راه حلی برای مشکل زباله های پلاستیکی خواهند بود!

با توجه به معضلی که زباله های پلاستیکی در سال های اخیر برای حیات وحش به وجود آورده اند، و با در نظر گرفتن شعار روز جهانی پرندگان مهاجر در سال 2019 با عنوان "راه حلی برای معضل زباله های پلاستیکی باشید" (Be the Solution to Plastic Pollution)، تیم اجرایی این پروژه تمام سعی خود را به کار گرفت تا این برنامه آموزشی بدون تولید هیچگونه زباله پلاستیکی برگزار گردد. در آخرین روز برگزاری این دوره آموزشی نیز کودکان و شرکت کنندگان در این پروژه به طور داوطلبانه اقدام به جمع آوری زباله های پلاستیکی از فضای اسکله گردشگری سهیلی در مجاورت تالاب خورخوران نمودند. 

کودکان در روز پایانی برنامه به طور داوطلبانه و با کمک و همراهی تسهیلگران زباله های پلاستیکی حاشیه ذخیرگاه زیستکره حرا (تالاب خورخوران) در اسکله گردشگری روستای سهیلی را جمع آوری نمودند. تسهیلگران در حین انجام این فعالیت و همراهی با کودکان در خصوص معضلی که زباله های پلاستیکی برای طبیعت و حیات وحش، بویژه پرندگان، به وجود می آورند با آنها صحبت کردند.

بازی پرندگان مهاجر

سازه های ساخته شده توسط بشر، همانند آسمان خراش ها، نورهای مصنوعی، دکل های برق فشار قوی و ... از جمله مهمترین تهدیداتی هستند که پرندگان در مسیر مهاجرت خود با آنها رو به رو می شوند. هدف اصلی بازی پرندگان مهاجر آن است که کودکان بتوانند با استفاده از قوه تخیل بی نظیری که دارند خود را به جای پرندگان مهاجر گذاشته و با این موانع ساخته شده توسط بشر، که بزرگ سالان نقش آنها را ایفا می نمایند، رو به رو شوند. در این بازی کودکان به صورت گروهی مسیر مشخصی را از ابتدا تا انتها طی می نمودند و تسهیل گران در نقش موانع انسانی راه آنها را سد می کردند، بدین ترتیب تنها تعدادی از بچه ها می توانستند به نقطه پایان یا همان مقصد برسند. با انجام این بازی ساده و مهیج دانشمندان کوچک ما درک می کردند که توسعه بدون برنامه ریزی و مدیریت چگونگه می تواند به معضلی برای حفاظت از تنوع زیستی تبدیل شود.

بازی مهیج پرندگان مهاجر به کودکان این فرصت را می دهد تا قوه تخیل منحصر به فرد خود را پرواز دهند و با ایفای نقش پرندگان مهاجر با مهمترین تهدیدات انسانی که دسته های پرندگان در طول مسیر مهاجرت خود با آنها رو به رو می شوند (همانند دَکَل های برق فشار قوی، آسمان خراش ها، و ...) آشنا شوند.

 این برنامه آموزشی به عنوان یکی از رویدادهای مربوط به روز جهانی پرندگان مهاجر معرفی شده است!
برای مشاهده جزئیات بیشتر بر روی اینجا کلیلک کنید.

 این برنامه آموزشی به عنوان یکی از رویدادهای مربوط به روز جهانی تالاب ها معرفی شده است!
برای مشاهده جزئیات بیشتر بر روی اینجا کلیلک کنید.